Τι είναι η διαταραχή κοινωνικού άγχους ή κοινωνική φοβία;

Σίγουρα όλοι έχουμε ακούσει για άτομα που φοβούνται να μιλήσουν μπροστά σε κοινό, σε άτομα κύρους ή για άλλους που δυσκολεύονται να κάνουν μια γνωριμία ή να δώσουν μια συνέντευξη για δουλειά. Κάτι τέτοιο, στους περισσότερους φαντάζει τρομακτικό και αναπόφευκτα θα το απέφευγαν, σε άλλους όμως είναι η δεύτερη φύση τους και απολαμβάνουν τέτοιου είδους κοινωνικές συναναστροφές. Τί γίνεται όμως στην πρώτη περίπτωση, τότε που η συναισθηματική δυσφορία φτάνει στα όρια της διαταραχής  κοινωνικού άγχους επηρεάζοντας την καθημερινότητα του ατόμου;

Αρχικά, η κοινωνική φοβία είναι ένας υπερβολικά έντονος φόβος του ατόμου σε κοινωνικές καταστάσεις καθώς πιστεύει ότι γίνεται αντικείμενο παρατήρησης από τρίτους και μπορεί να αξιολογηθεί ή φοβάται ότι θα φανεί το άγχος του ή θα συμπεριφερθεί με τρόπο που θα ντροπιαστεί. Είναι διάχυτος ο φόβος του ατόμου ότι θα ντροπιαστεί, θα γελοιοποιηθεί ή θα απορριφθεί επειδή πιστεύει ότι θα φανεί " αδέξιος", " χαζός", "αντιπαθής" ( επίδοση ατόμου), ή επειδή φοβάται μήπως αποκαλυφθεί το άγχος του στους τρίτους και έτσι κοκκινίζει, ιδρώνει, βαριανασαίνει, τραυλίζει, οπότε οι άλλοι θα τον θεωρήσουν αδύνατο και παράξενο. Ο φόβος αυτός αποδίδεται στη πεποίθηση του ατόμου ότι οι άλλοι επικεντρώνονται στο πρόσωπο του και αποτελεί αντικείμενο εξονυχιστικής παρατήρησης.

Αν και μοιάζει με  τη συστολή, τα άτομα με διαταραχή κοινωνικού άγχους αποφεύγουν καταστάσεις που αισθάνονται λιγότερο άνετα και βιώνουν τα συμπτώματα για μεγάλο χρονικό διάστημα σε σχέση με τα ντροπαλά άτομα, π.χ τα ντροπαλά άτομα δεν αποφεύγουν μια κοινωνική κατάσταση ενώ τα άτομα με κοινωνική φοβία είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα την αποφύγουν.

Επίσης, τα άτομα με διαταραχή κοινωνικού άγχους είναι δυσανάλογα νευρικά από ότι συνήθως σε κοινωνικές καταστάσεις και έχουν υπερβολικό άγχος ότι θα ρεζιλευτούν ή ότι θα κριθούν, ακόμα και όταν δεν υπάρχει καμία ένδειξη γι' αυτό. Τα συμπτώματα που πυροδοτούνται σε μια τέτοια κατάσταση είναι έντονη ανησυχία, ζαλάδα, τάση για εμετό, αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό ( "δεν θα τα καταφέρω, θα φανεί ότι κοκκινίζω, θα φανώ χαζός, θα εκτεθώ") και συναισθήματα όπως δυσφορία, θυμό, απογοήτευση. Ως αποτέλεσμα, ακολουθούν τα συμπτώματα της συμπεριφοράς, όπως η αποφυγή αυτών των καταστάσεων ώστε να νιώσουν ασφαλείς, η απουσία βλεμματικής επαφής, η δυσκολία στην ομιλία κ.ά. Οι άνθρωποι με διαταραχή κοινωνικού άγχους συνήθως γνωρίζουν ότι η ανησυχία τους είναι παράλογη. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις, η ανησυχία επιμένει με αποτέλεσμα να περιορίζουν τις κοινωνικές συναναστροφές και έτσι να μην μπορούν να διατηρήσουν σταθερές διαπροσωπικές σχέσεις. Επίσης, όταν είναι υποχρεωμένοι να βρίσκονται σε χώρο με άλλα άτομα, μένουν σιωπηλοί ή προτιμούν να τους συνοδεύει ένα οικείο άτομο με το οποίο αισθάνονται ασφάλεια.

Επιλέον, ένα άτομο με διαταραχή κοινωνικού άγχους ίσως δυσκολευτεί να συστήσει τον εαυτό του σε άγνωστους ανθρώπους, να παραγγείλει σε ένα εστιατόριο, να εισέλθει σε χώρο όπου έχουν ήδη καθίσει οι άνθρωποι, να ξεκινήσει μια συζήτηση, να γράψει και παρουσιάσει μπροστά σε τρίτους ή να χρησιμοποιήσει τις δημόσιες τουαλέτες.
 
Υπάρχουν πολλές μορφές ψυχοθεραπείας για την αντιμετώπιση της διαταραχής κοινωνικού άγχους ( συστημική, ψυχοδυναμική κ.ά). Η γνωστική συμπεριφορική ψυχοθεραπεία έχει αποδειχθεί βραχυπρόσθεσμα η πιο αποτελεσματική μορφή θεραπείας.  Σε γνωστικό επίπεδο, βοηθά το άτομο να σπάσει τον φαύλο κύκλο του άγχους, αναγνωρίζοντας και τροποποιώντας τον διαστεβλωμένο τρόπο σκέψης που έχει εγκαταστήσει όλο αυτόν τον καιρό συντηρώντας την διαταραχή κοινωνικού άγχους. Χρησιμοποιώντας συμπεριφορικές τεχνικές βοηθά το άτομο να εκτεθεί σταδιακά σε αυτό που του προκαλεί φόβο, μαθαίνοντας να το διαχειρίζεται και να το αντιμετωπίζει με εναλλακτικούς τρόπους. Τέλος, μέσω της θεραπείας το άτομο ανακαλύπτει από πού πηγάζει το άγχος του και σταδιακά ενισχύει την αυτοεικόνα του. 

Ειρήνη Κουζίνη

Ψυχολόγος - Γνωστική συμπεριφορική ψυχοθεραπεία